“Όλα όσα έχω, είναι ό,τι δεν έχω” D. W. Winnicott
Στην έκθεση “Πέρα από τη σφαίρα του Εγώ / Not me possessions”, η Μαριάννα Κατσουλίδη, παρουσιάζει, σε συνέχεια προηγούμενων εικαστικών ενοτήτων, μία δουλειά βαθιά προσωπική και βιωματική, η οποία μοιάζει να ολοκληρώνει έναν κύκλο προσωπικών προβληματισμών και διαπραγμάτευσης, απέναντι σε συλλογικά και πανανθρώπινα ζητήματα. Το σχετίζεσθαι, έρχεται στο προσκήνιο μέσω της εικαστικής αποτύπωσης, παιδικών παιχνιδιών, μπιμπελό, Αντικειμένων άψυχων, εκ των οποίων τα περισσότερα ανήκουν στην προσωπική συλλογή της καλλιτέχνιδας. Η Κατσουλίδη, σε συνέχεια της προηγούμενης εικαστικής της δουλειάς, επεκτείνει εικαστικά και εξερευνά εντός των ορίων του καμβά, τη συμβολική υπόσταση των Αντικειμένων-παιχνιδιών, τις μεταξύ τους σχέσεις και τις περεταίρω διαδρομές τους εντός του πεδίου του Φαντασιακού. Ανάμεσα στα δισδιάστατα έργα, παρουσιάζεται μία εγκατάσταση από μάζα παιχνιδιών, την οποία φιλοτέχνησε το 2009 και στην οποία ξαναγυρνάει, όπως η ίδια μας λέει, έπειτα από χρόνια, αντλώντας έμπνευση για νέες δισδιάστατες συνθέσεις που παρουσιάζονται στην εν λόγω έκθεση.
Σαν οι ήρωες από τις προηγούμενες εικαστικές ενότητες της να ενηλικιώθηκαν, σαν οι σχέσεις τους να δοκιμάστηκαν, ορισμένες μορφές παρέμειναν στα έργα της και άλλες τις αποχαιρετά εικαστικά. Νέες σχέσεις συνάπτονται μεταξύ των μορφών που χαρακτηρίζουν το έργο της και επενδύονται σταδιακά με ένα περιβάλλον που διαφοροποιείται από τις προηγούμενες εικαστικές φάσεις.
Οι συνθέσεις διανθίζονται εικαστικά, με τα Αντικείμενα, τα παιχνίδια, τα μπιμπελό να συνάπτουν πολλαπλές σχέσεις μεταξύ τους. Ακόμη, το άχρονο, αυτός ο Μη τόπος που χαρακτήριζε το προηγηθέν έργο της, μοιάζει να δομείται σταδιακά από στοιχεία που δημιουργούν ένα περίβλημα, ένα περιέχον εντός του οποίου εκτυλίσσονται οι ποικίλες και αναρίθμητες διαδράσεις των εν λόγω αντικειμένων.
«αναζητώ το πρόσωπο που είχα πρωτού ο κόσμος πλαστεί» W. B. Yeats
Η καλλιτέχνιδα, επιλέγει συνειδητά να επενδύσει εικαστικά, πάνω σε συγκεκριμένες φιγούρες, ενώ άλλες τις αφήνει πιο αφαιρετικές ως προς την απόδοσή τους, σαν μισοτελειωμένες. Κάποιες μορφές έχουν σαφή χαρακτηριστικά, κι άλλες μοιάζουν αχνές, σα να τις διαβρώνει η μνήμη, σα να περιμένουν ακόμη να ολοκληρωθούν, διαμέσω του θεατή, ο οποίος δύναται να τους προσδώσει τα τελικά τους χαρακτηριστικά, ακουμπώντας πάνω τους, αντανακλάσεις του εαυτού του.
Τα αντικείμενα που κυριαρχούν στο έργο της Μ. Κατσουλίδη, φέρουν αφεαυτού τους, συμβολισμούς και συνδηλώσεις, στο βαθμό που είναι δέσμια του πολιτισμικού τους πλαισίου. Ωστόσο, τα διατρέχει μία αντίφαση: Αφενός, φέρουν πάγια νοήματα (οι φορεσιές, τα κοστούμια), αφετέρου, ο τρόπος απόδοσης των προσώπων και των εκφράσεων από την καλλιτέχνιδα, τα απελευθερώνει από το όποιο συναισθηματικό φορτίο. Οι εκφράσεις τους, ουδέτερες, προσδίδουν μία παράδοξη αίσθηση άυλου, επιτρέποντας κατ’ αυτό το τρόπο στον θεατή, να τις χρωματίσει ο ίδιος συναισθηματικά, αντλώντας από το δικό του προσωπικό βιωματικό και συναισθηματικό ντεπόζιτο, επιτρέποντάς του να προβάλει πτυχές του εαυτού του.
«το αβέβαιο στοιχείο του παιχνιδιού, οφείλεται στο γεγονός ότι βρίσκεται πάντοτε στην υποθετική γραμμή μεταξύ του Υποκειμενικού και εκείνου που γίνεται αντικειμενικά αντιληπτό» W. D. Winnicott
Από μία σκοπιά, θα λέγαμε πως η Μ. Κατσουλίδη, επανευφευρίσκει τον αλλοτινό χώρο του συμβολικού παιχνιδιού της πρώτης παιδικής ηλικίας, προσκαλώντας τον θεατή να φαντασιωθεί ψευδαισθητικά την πραγμάτωση απραγματοποίητων επιθυμιών, διαμέσου των συνθέσεών της. Τα αντικείμενα αποδεσμεύονται από το αρχικό τους νόημα, χάνουν την πρωτοκαθεδρία τους, το σημαινόμενο αποκόπτεται από το σημαίνον και κυριαρχεί επ’ αυτού. Τόσο η ίδια η καλλιτέχνης, όσο και το κοινό, δύνανται να χτίσουν ένα «μυθικό εγώ» , προβαλλόμενο εντός της επικράτειας του έργου.
Η επιλογή του τίτλου της έκθεσης, έχει σαφή σημεία αναφοράς ως προς την ψυχαναλυτική θεωρία του D. W. Winnicott, περί των μεταβατικών αντικειμένων και φαινομένων. Με την έκφραση “not me possession” εκφράζεται η στοιχειώδης και κομβική συνειδητοποίηση από πλευράς του βρέφους, περί ενός αντικειμένου το οποίο γίνεται για πρώτη φορά αντιληπτό σαν κάτι άλλο από τον εαυτό του. Εκεί ακριβώς, εντός ενός μεταβατικού χώρου, μεταξύ του μέσα και του έξω, του εαυτού και του άλλου – το οποίο βιώνεται ως αλλότριο, ανοίκειο, ξένο-, εδράζεται η απαρχή ενός συναισθηματικού τύπου σχέσης με το αντικείμενο. Πρόκειται για την πρώτη «κατοχή» του παιδιού αλλά ταυτόχρονα και τη μη κατοχή του. Έτσι, υπάρχει μία παραδοξότητα σ’ αυτή την περιοχή, την σχεδόν ψευδαισθητική, της ενδιάμεσης εμπειρίας μεταξύ εαυτού και αντικειμένου-Άλλου, που βρίσκεται «πέρα από τη σφαίρα του εγώ». Ο εαυτός δημιουργεί το αντικείμενο, το πλάθει στη φαντασία του, γιατί το χρειάζεται, αλλά το αντικείμενο ήταν εκεί, περιμένοντας να χρησιμοποιηθεί από το υποκείμενο. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα το αντικείμενο, έξω από την περιοχή του παντοδύναμου ελέγχου του υποκειμένου και οδηγεί στην αναγνώρισή του ως αυτοτελούς και αυτόνομης οντότητας.
Η Μ. Κατσουλίδη πλάθει ένα μικρόκοσμο μέσα στα έργα της, εκκινώντας από κυριολεκτικά αντικείμενα, φορτισμένα με μνημονικά ίχνη μιας περασμένης παιδικής ηλικίας και αθωότητας. μορφές κατά βάση παιδικές και νεανικές, άψυχα αντικείμενα που μιμούνται έμψυχα, αντικείμενα που αποπνέουν μια αίσθηση ευθραυστότητας και «ντελικάτου», όπως τα πορσελάνινα κυριολεκτικά τους ανάλογα, χτίζοντας έτσι μία ρετρό ατμόσφαιρα που αποπνέει νοσταλγία. Αντικείμενα από το παρελθόν, στέκονται στον καμβά, σαν σε κατάσταση συναισθηματικής εκκρεμότητας, σαν αφηγήσεις ανοιχτές, καλώντας τον θεατή να επενδύσει συναισθηματικά και φαντασιακά επ’ αυτών. Κοιτώντας τα, αναρωτιέται κανείς, τι συμβαίνει συναισθηματικά σε αυτά τα αντικείμενα, τί διαδραματίζεται, τί συνέβη πριν ακριβώς υπάρξουν απέναντι ως έργα, ως εικόνα στατική, καθώς επίσης και τι έπεται αυτής.
Στο έργο της Κατσουλίδη, τα αντικείμενα μοιάζουν να έχουν τη δική τους ζωή, ανήκουν στον χώρο της ετερότητας και του ανοίκειου, ωστόσο μοιάζουν να επιθυμούν τη συνάντηση με τον Άλλον, σα να προσδοκούν να (επανα)νοηματοδοτηθούν, να επανεφευρεθούν μέσω της ονειροπόλησης του θεατή. Μοιάζουν να εγκαταλείπουν τη χρηστική τους καταγωγή και μέσω μιας νοηματικής μετατόπισης, βρίσκουν τη θέση τους στο πεδίο του συμβολικού. Κατ’ αυτό τον τρόπο, χρησιμοποιώντας τα λόγια της M. Milner, υφαίνεται ένας «αέναος μετασχηματισμός του αντικειμένου, το οποίο παραμένει ταυτόχρονα το ίδιο».
Τα έργα της Μ. Κατσουλίδη, εδράζονται στην περιφέρεια των μεταβατικών φαινομένων, καταρχάς ως πράξη δημιουργίας αλλά και ως προς τη θεματική τους. Οι ήρωες στα έργα της, υπήρχαν από πριν, αλλά έχουν βρεθεί από την ίδια, η οποία τώρα καλεί το θεατή να τα συναντήσει και να επενδύσει πάνω σ΄αυτά, στο χώρο που το υποκειμενικό συναντά την πραγματικότητα, στη γραμμή του ορίζοντα μεταξύ του μέσα και του έξω, του εαυτού και του Άλλου, στο χώρο δηλαδή όπου η σχέση (εν)σαρκώνεται και παίρνει μορφή.

Ισαβέλλα Κλαδάκη
Θεωρητικός Τέχνης & Εικαστική Ψυχοθεραπεύτρια